Iskarta Hangi Dil? — Kökenleri ve Güncel Tartışmalar
Kelime hazinesinde gezinirken, bazen tanıdık görünür ama kökeni gizemli sözcüklerle karşılaşırız. Bu yazıda, Türkçede sıkça duyulan ıskarta kelimesinin hangi dilden geldiğini, tarihsel evrimini ve günümüzdeki akademik tartışmalarını inceliyoruz.
Kelimenin Türkçedeki Kullanımı ve Anlam Katmanları
Türkçede “ıskarta” kelimesi başlıca iki anlam taşıyor:
– Bir oyun bağlamında, örneğin kart oyunlarında kullanılmayan ya da elden çıkarılmış kâğıtlar anlamında. [1]
– Daha genel olarak, değerini yitirmiş, işe yaramaz hâle gelmiş mal ya da kişi için mecaz anlamda kullanımı. [2]
Yazım biçimiyle ilgili olarak da, “Iskarta mı yoksa İskarta mı?” gibi sorular gündemde; ancak kaynaklar doğru formun “Iskarta” olduğunu belirtiyor. [3]
Bu kullanım yaygınlığı açısından önemli çünkü dilimizde yerleşik hâle gelmiş bir ifade ve mecazi anlamı geniş.
Etimoloji: Hangi Dilden Geliyor?
Kelimenin kökeni üzerine yapılan araştırmalar, ıskarta’nın doğrudan Türkçeye ait olmadığını; bir yabancı dil formundan alındığını gösteriyor. Özellikle şu bilgi öne çıkıyor: kelimenin İtalyanca scarto (“atılmış”, “elenmiş”, “ayiğa çıkarılmış”) sözcüğünden alındığı yönünde. [2]
İtalyanca scarto, “atık, artık, elenmiş şey” anlamlarını taşıyor. [4] Bu durumda sözcüğün Türkçeye geçişi muhtemelen kültürel temaslar, ticaret yolları ya da yabancı kökenli terimlerin Türkçede adaptasyonu süreciyle şekillenmiş.
Ancak önemli bir nokta: bazı kaynaklar “arabî kökenli” gibi açıklamalar da sunuyor. Örneğin, bir sözlük “ıskarta” için “Arapça kökenli bir kelime” ifadesi kullanıyor. [5] Bu durumda etimolojik kesinlik hâlâ tartışmalı ve belirsizlik taşıyor. Dolayısıyla, söz konusu kelime için “İtalyanca kökenli olma olasılığı yüksek” ancak tamamen net şekilde “bu dilden geliyor” diyemiyoruz.
Akademik Tartışmalar ve Dilin Evrimi
Linguistik ve etimoloji alanındaki tartışmalarda, “ıskarta” gibi kelimeler ikinci dilden geçiş, adaptasyon ve halk kullanımındaki değişim süreçlerine örnek teşkil eder. Bazı araştırmacılar, bu tür sözcüklerin sadece doğrudan yabancı dilden aktarılmadığını; kulaktan kulağa, halk ağzı aracılığıyla, biraz değişerek yerleştiğini öne sürüyor.
Bu bağlamda üç önemli nokta üzerinde duruluyor:
1. Adaptasyon süreci: İtalyanca scarto → Türkçede “ıskarta” biçiminde ses ve harf değişimleriyle uyarlanmış olabilir.
2. Kullanım değişimi: Asıl anlam “atık, işe yaramaz” iken Türkçede daha geniş bir mecaz kullanım kazanmış (“değersiz hâle gelmiş kişi ya da mal”).
3. Yazım ve halk ağzı etkisi: “İskarta” mı “Iskarta” mı gibi ikilemler ortaya çıkabiliyor; ayrıca bölgesel farklılıklar ve halk ağzı kullanımlarıyla yazım biçimleri birbirinden ayrışabiliyor.
Bu çerçevede “ıskarta” gibi kelimeler, dilin statik olmadığını; sürekli olarak yabancı unsurlarla etkileşim içinde olduğunu, anlamlarının ve biçimlerinin de zamanla değiştiğini gösteriyor. Akademik alanda, bu tür kelimelerin kökeni üzerine yapılan çalışmalarda “referans metinlerin yokluğu” ya da “sözlüklerde farklı köken iddiaları” nedeniyle kesin sonuca ulaşmak zorlaşıyor.
Günümüzdeki Kullanımı ve Anlam Evrimi
Bugün Türkçe konuşulan günlük dilde “ıskarta” kelimesi çoğu kişi için “işe yaramaz hâle gelmiş, artık kullanılmayacak şey” anlamında geçerli. Örneğin: “Bu eski cihaz artık ıskarta oldu.” gibi kullanımlar yaygın. Bu kullanım, kelimenin etimolojik kökeninden biraz uzak; ancak anlamı halk dilinde yerleşmiş durumda.
Dil değişimi açısından değerlendirildiğinde, “ıskarta” kelimesi şu soruları akla getiriyor:
– Bir sözcük yabancı dilden dilimize girerken nasıl biçim ve anlam değişimleri geçiriyor?
– Halk dilinde kelimenin kökeni ne kadar biliniyor ve bu köken bilincinin olmaması nasıl kullanım farklılıklarına yol açıyor?
– Kültürel temasa açık coğrafyalarda, kelimeler yalnızca anlam değil sosyal anlam yükü de kazanıyor — “ıskarta” için de geçerli bir durum olabilir: artık kullanılamaz, gözden çıkarılmış gibi anlam katmanları içermesi.
Sonuç ve Düşündürücü Sorular
Özetle, ıskarta kelimesi Türkçede yaygın kullanılan bir terim olup değerlendirildiğinde büyük olasılıkla İtalyanca scarto sözcüğünden gelmektedir. Ancak köken tartışmaları tam netlik kazanmış değildir. Dilin evrimsel yapısı içinde, sözcüğün biçimi, anlamı ve kullanımı aşama aşama değişim geçirmiştir.
Düşünmeniz için birkaç soru bırakalım:
– Kendinizin günlük dilinde kullandığınız bir kelimenin kökenini merak ettiniz mi? Ve bu kökenin anlamını ya da kullanımını değiştirdi mi?
– Sizce bir kelime halk ağzında anlam değişimi geçirirken, orijinal kökeni ne kadar önemli hâle geliyor?
– “Değersiz hâle gelmiş” anlamında kullanılan ıskarta kelimesinin sosyal bağlamda “değersiz görülen” insan ya da nesne anlamları taşıması nasıl bir dilsel ve toplumsal dönüşümü yansıtıyor olabilir?
Dilin dinamizmini ve kelimelerin seyahatini düşünmek, sadece anlam bilmekten öte, kültürler arasındaki bağlantıları kavramamıza da yardımcı olur.
—
Sources:
[1]: “ıskarta – Nedir Ne Demek”
[2]: “Iskarta ne anlama gelir?”
[3]: “Iskarta mı yoksa İskarta mı? Nasıl Yazılır? (TDK) Anlamı”
[4]: “Meaning of \”scarto\” in the Italian dictionary – educalingo”
[5]: “İskarta Ne Demek ? – Ne Demek”